- ما در حوزه علوم آزمایشگاه احساس می‌کنیم صدای ما کمتر شنیده می‌شود.
 
- آزمایشگاه یک موسسه اقتصادی است که هم اشتغال ایجاد می‌کند و هم در زنجیره استفاده از تولیدات داخلی می‌تواند نقش موثری داشته باشد و به طیف وسیعی از مردم و پزشکان و متخصصان ارائه خدمت می‌کند.
 
- آزمایشگاه دستکم 70 درصد در تشخیص و پیگیری بیماری‌ها نقش دارد اما دیدی که نسبت به این حوزه وجود دارد، واقعی نیست. به آزمایشگاه بیشتر به دید دستگاه و تجهیزات نگاه می‌شود نه از نظر پرسنل و نیروی متخصص. نقش نیروی انسانی در آزمایشگاه‌ها کمتر دیده می‌شود.
 
- الان نیروهای آزمایشگاه‌ها دچار رخوت و رکود شده‌اند و احساس می‌کنند حرفشان شنیده نمی‌شود. رسانه‌ها صدای جامعه آزمایشگاهی را به گوش همه برسانند.
 
- به دلیل مشکلات به وجود آمده، بسیاری از آزمایشگاه‌ها دچار حالت سطحی شده‌اند و از انجام فعالیت‌های تخصصی و پیچیده باز مانده‌اند. تست‌های روز دنیا در مدیریت بیماری‌های پیچیده نقش کلیدی دارند اما آزمایشگاه‌ها مجبور شده‌اند فقط به دنبال کارهای روتین مانند قند و اوره و کراتین باشند و فعالیت‌های تخصصی فراموش شده است.
 
- در طرح تحول سلامت تا حدودی انجام تست‌های تخصصی هم در بخش دولتی و خصوصی رونق پیدا کرد اما هم‌اکنون انجام همه این تست‌ها تعطیل شده است.
 
- اینقدر مشغول روزمرگی شده‌ایم که کارهای تخصصی در آزمایشگاه‌ها فراموش شده است در حالی که برخی از بیماران نیاز به این تست‌ها دارند.
 
- الان با کمبود لوله نمونه‌گیری مواجه هستیم. بخش دولتی به دلیل تامین هزینه و بخش خصوصی هم به دلیل تامین خود لوله با کمبود لوله آزمایشگاهی مواجه هستند. تولید داخلی هم وارد این حوزه شده است اما استاندارد لوله‌های تولید داخل کاهش یافته و کیفیت آنها کمتر شده است.
 
- قبلا ست لوله به تعداد چهار لوله که استفاده می‌کردیم، حدود 4500 تومان هزینه داشت اما الان یک لوله را به قیمت 3500 تا 4000 تومان می‌خریم که تازه کیفیت گذشته را هم ندارد. مثلا از بیمار نمونه می‌گیریم اما متاسفانه ضد انعقاد آن مناسب نیست و نمونه بیمار در لوله لخته می‌شود و دوباره مجبور به نمونه‌گیری می‌شویم و بیمار دچار دردسر می‌شود و در این بین آزمایشگاه مورد اعتراض قرار می‌گیرد.
 
- در مورد تست‌های روتین، تست تیروئید گاهی اوقات به صورتی است که آزمایشگاه اگر بخواهد جواب درست بدهد، مجبور می‌شود دو مدل کیت را عوض کند تا به جواب درست برسد اما باز فکر می‌کنند پاسخ اشتباه، تقصیر آزمایشگاه است در حالی که اشکال از آزمایشگاه نیست و مربوط به مواد مصرفی و کیت‌هایی است که یا وارد شده یا تولید شده است.


 
- در پاسخ به فانا: اشکال کیفیت مواد مصرفی و کیت‌ها هم مربوط به محصولات وارداتی و هم محصولات تولید داخل است. کیفیت مواد مصرفی و کیت‌های وارداتی نسبت به گذشته کاهش یافته است. مثلا کیت‌های وارداتی از چین که مورد استفاده قرار گرفته‌اند، خیلی خوب جواب نمی‌دهند. محصولات تولید داخل هم همینطور است. چون خیلی از تولیدات داخلی مواد اولیه خود را از خارج وارد می‌کنند و مجبورند از منابع مختلف مواد اولیه را تامین کنند که ممکن است در یک محموله کیفیت بالا باشد اما در محموله بعدی کیفیت پایین باشد چون منبع تامین مواد اولیه آنها از منبع ثابت و معتبر نیست. شرکت تامین‌کننده هم می‌گوید به دلیل محدودیت ارزی مجبور بوده مواد خود را هر بار از یک منبع تامین کند.
 
- در مورد تست ویتامین دی هم همین اتفاق رخ داده است. از پنج تا شش برند وارداتی موجود در بازار، فقط یک برند خوب جواب می‌دهد و آزمایشگاه‌ها از بقیه برندها راضی نیستند.
 
- برخی از روش‌های آزمایشگاهی که حساسیت و دقت بیشتری داشته و بهتر عملیاتی می‌شدند، به خاطر محدودیت‌ها کنار گذاشته‌ شده‌اند و روش‌های  قدیمی دوباره مورد استفاده قرار گرفته‌اند. وزارت بهداشت هم گفته فعلا شرایط اینگونه است و باید با همین روش‌های قدیمی کار شود و هزینه‌های روش‌های پیشرفته‌تر آزمایشگاهی تقبل نمی‌شوند.
 
- این تفکر که چون محدودیت منابع داریم و بضاعت ما در همین حد است، دیگر نباید از روش‌های پیشرفته آزمایشگاهی استفاده کنیم، خطرناک است و باعث می‌شود کیفیت کار آزمایشگاه‌ها کاهش یابد. این تفکر حتی در شرایط بحرانی نباید جا بیفتد. چون برخی روش‌های آزمایشگاهی قدیمی هزینه کمتری دارند و بیمه‌ها هم به هزینه کمتر تمایل دارند، این وضعیت در کیفیت ارائه خدمات آزمایشگاه‌ها اثرگذار خواهد بود. روش‌های با کیفیت پایین‌تر و کیت با کیفیت پایین‌تر، تکرارپذیری خوبی ندارند و باعث جواب‌های متفاوت بین آزمایشگاه‌ها می‌شود.
 
- در پاسخ به فانا: موردی که اخیرا پیدا شد و در جامعه آزمایشگاهی مورد بحث قرار گرفت، روشی به نام ECL و روش الایزا بود. روش اول دستگاه اتوماتیک و با حساسیت و ویژگی خیلی خوب است که قبلا بیمه‌ها هزینه‌های آن را پرداخت می‌کردند. کیت آن هم وارد می‌شد. تکرارپذیری خیلی خوب داشت و روش دستی در آن خیلی کمتر بود اما بیمه‌ها بعدا اعلام کردند که هزینه آن را  پرداخت نمی‌کنند و اگر آزمایشگاهی هم از این روش استفاده کند هزینه آن را فقط در حد هزینه روش الایزا پرداخت می‌کنند. این باعث شد آزمایشگاه‌ها این روش را کنار بگذارند و کیت آن هم وارد نشد. الان بسیاری از آزمایشگاه‌ها فقط برای کنترل نتیجه کیت الایزا در بیمارانی که نتیجه تست آنها مشکوک است، از روش ECL استفاده می کنند.
 
- در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته، کشت خون با روش اتومیشن انجام می‌شود که با استفاده از آن ظرف 6 ساعت وجود باکتری در خون تشخیص داده می‌شود. در ایران این روش کنار گذاشته شده است چون بیمه‌ها هزینه آن را قبول نمی‌کنند و روش دستی در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد که هم دیر جواب می‌دهد و هم به دقت روش اتومیشن نیست. عفونت در خون، جزو اورژانس‌های پزشکی است اما متاسفانه روش اتومیشن دیگر ارائه نمی‌شود و فقط روش دستی انجام می‌شود.
 
- در زمینه بلادگز هم دچار مشکل هستیم. این محصول تولید داخل ندارد و در تامین آن دچار مشکل هستیم.
 
- بعضا کیت‌های وارداتی در گمرک گیر می‌کنند و ترخیص نمی‌شوند و زمانی هم که ترخیص می‌شوند تاریخ انقضای آنها بسیار نزدیک است.
 
- کل هزینه‌های آزمایشگاهی 3 تا 5 درصد از هزینه‌های درمان است. در حیطه‌های دیگر کنترلی روی هزینه‌ها وجود ندارد. مثلا آنتی‌بیوتیک در ایران بدون نسخه و بسیار زیاد مصرف می‌شود اما اگر در آزمایشگاه بخواهیم از روش‌های جدید و استاندارد استفاده کنیم، اجازه نمی‌دهند. ایجاد تعادل در هزینه‌های حوزه‌های سلامت اهمیت زیادی دارد. مثلا اندوسکپی‌های زیادی در کشور انجام می‌شود که در بسیاری از موارد هم نیاز نیست اما کسی به این حوزه‌ها توجهی نمی‌کند و همه فقط به عملکرد آزمایشگاه‌ها نگاه می‌کنند.
 
- آزمایشگاه‌ها در حوزه کرونا خدمت زیادی کردند اما به آنها ظلم شد. مثلا معاون وزیر بهداشت گفت انجام برخی تست‌ها در آزمایشگاه‌ها شارلاتان بازی است. این در حالیست که درخواست‌ انجام تست از سوی پزشکان به دست ما می‌رسد و ما هم انجام می‌دهیم.
 
- براساس قانون، مجوزهای تاسیس زیادی به متقاضیان تاسیس آزمایشگاه داده می‌شود. از افراد غیر پزشک مثل برخی از مهندسین یا سرمایه‌گذاران بازاری تا پزشکان اقدام به تاسیس آزمایشگاه کرده‌اند. حتی کارشناسان آزمایشگاه‌ها به صورت شریکی آزمایشگاه تاسیس کرده‌اند اما شرایط به صورتی است که آزمایشگاه تاسیس می‌شود به گمان اینکه می‌توانند موفق باشند اما بعد از مدتی با کلی هزینه و خرید تجهیزات مجبور به تعطیلی می‌شوند.
 
- وقتی کسی در حوزه آزمایشگاه سرمایه‌گذاری می‌کند و شرایط سخت می‌شود، آزمایشگاه‌ها به هر کاری برای سوددهی وادار می‌شود. الان به دلیل اجبار آزمایشگاه‌ها برای درآمدزایی، بحث پورسانت و دلالی در این حوزه رونق گرفته است. مثلا استارت‌اپ‌هایی که در این حوزه راه افتاده‌اند مثل آزمایشگاه آنلاین یا اسنپ. از ابتدا گفتیم این استارت‌اپ‌ها خطرناک هستند اما به ما گفتند که وظیفه این استارت‌اپ‌ها فقط ارائه خدمت و اخذ هزینه از بیمار بابت راهنمایی به آزمایشگاه است اما الان بیمار را که می‌گیرند، دنبال آزمایشگاه‌هایی می‌روند که بیشترین تخفیف را بدهد. تخفیفی که بدون توجه به هزینه تمام شده باشد یعنی زدن از کیفیت کار. تعداد آزمایشگاه‌ها هم زیاد شده و دنبال درآمد هستند و تخفیف‌های وحشتناک حتی تا 50 تا 60 درصد می‌دهند.
 
- یکی از این استارت‌اپ‌ها خودش آزمایشگاه زد اما آزمایشگاه برای آن به صرفه نبود و آن را تعطیل کرد و الان فقط کار نمونه‎‌گیری و دلالی را انجام می‌دهد و شنیدم درآمد بسیار خوبی هم دارد و حتی از آزمایشگاه‌ها هم درآمد بیشتری دارد.
 
- در زمینه نمونه‌گیری به ویژه در دوران کرونا همین اتفاق رخ داد. تمایل مردم به نمونه‌گیری در خانه بیشتر شد. افرادی وارد این حوزه شدند که حتی رشته آنها مربوط به حیطه پزشکی نیست اما نمونه‌گیری آزمایشگاهی انجام می‌دهند و بعد از نمونه‌گیری هم دنبال دلالی نمونه گرفته شده می‌روند.
 
- ما مشکلی با فعالیت استارت‌اپ‌ها نداریم اما باید بر عملکرد آنها نظارت شود تا تخلفی رخ ندهد و منجر به وقوع مسائل حقوقی و قانونی نشود. مثلا نمونه‌گیران باید دارای واجد شرایط خاصی باشند اما الان به دلیل وجود استارت‌اپ‌ها چنین نیست.
 
- البته آزمایشگاه‌ها هم نرم افزارهای خود را نصب کرده‌اند و حتی هزینه‌های نمونه‌گیری در منزل را هم نمی‌گیرند اما باید اذعان کرد استارت‌اپ‌ها زودتر از ما در این زمینه ورود کردند و رقابت با آنها دشوار است.
 
- برخی از منشی‌های مطب‌ها هم بیماران را به آزمایشگاه‌های خاصی ارجاع می‌دهند که آزمایشگاه‌ها از این موضوع نیز بسیار شاکی هستند.
 
- آزمایشگاه‌ها را مجبور می‌کنند که با نرخی کمتر از نرخ تعرفه با بیمه‌ها قرار ببندند و اسمش را هم گذاشته‌اند خرید راهبردی. بیمه‌های تکمیلی این راه را یاد گرفته‌اند و به آزمایشگاه می‌گویند یا با این نرخ قرار می‌بندی یا قرار نمی‌بندیم. آیا این کار از نظر قانونی درست است؟ پس هزینه تمام شده و سود چه می‌شود؟ مثلا شرکت آتیه‌سازان حافظ وابسته به بیمه سلامت چنین اقدامی را انجام می‌دهد. می‌گوید یا 10 درصد تخفیف می‌دهی یا قرارداد نمی‌بندیم. مطمئن باشید این تخفیفات منجر به کاهش کیفیت می‌شود. این در حالیست که تعرفه تعیین شده هم مبتنی بر هزینه تمام شده خدمات نیست.
 
- وزیر اسبق بهداشت در یک سخنرانی گفت آزمایشگاه‌ها اشکال دارند چون آزمایشگاه دو طرف یک خیابان دو جواب مختلف می‌دهند. این اشکال اصلا ربطی به آزمایشگاه ندارد. وقتی در کشور هفت تا هشت نوع کیت هموگلوبولین ای وان سی داریم که جواب‌های مختلف می‌دهند، چه توقعی از آزمایشگاه‌ها دارید؟ سیستم‌های رگولاتوری باید جواب این کیت‌ها را هارمونایز کنند. وقتی به یک کیت مجوز می‌دهند یعنی برای مصرف تائید شده است یعنی هر جایی استفاده شود باید جواب قابل قبولی بدهد اما در کشور ما تنوعی از دستگاه‌ها و کیت‌ها داریم. تقصیر استفاده از این محصولات و جواب اشتباه نیز به گردن آزمایشگاه‌ها می‌افتد. کیت‌های موجود در بازار یکسان‌سازی نشده‌اند و ممکن است به همین دلیل جواب‌ها متفاوت باشد.
 
- حدود 500 قلم جنس مصرفی در آزمایشگاه‌ها داریم که بررسی کیفیت این تعداد مواد بسیار پیچیده است. به همین دلیل باید به سمت سیستم‌های اتوماتیک در آزمایشگاه‌ها برویم اما به دلیل عدم قبول هزینه‌ها توسط بیمه‌ها، کارهای آزمایشگاهی بیشتر به صورت دستی انجام می‌شود.


 
- در پاسخ به فانا: به دلیل مشکلات عدیده اگر با همین شرایط ارز ترجیحی، نیمایی شود، آزمایشگاه‌ها کلا تعطیل خواهند شد. متاسفانه ارز ترجیحی به صورت تدریجی در حال حذف شدن است که این کار تبعات منفی‌تری هم دارد. همان کیت افزایش قیمت یافته را مجبوریم با همان قیمت قبلی بخریم و ارائه خدمت کنیم. اداره کل تجهیزات پزشکی می‌گوید ارز ترجیحی حذف نشده است اما در بازار عملا حذف شده است و کسی هم به شرکت تامین‌کننده نمی‌گوید چرا با قیمت بالا می‌فروشد اما ما نمی‌توانیم تعرفه خود را افزایش دهیم.
 
- از نظر من در مورد بیشتر تست‌ها، آزمایشگاه‌های دولتی ورشکسته هستند. همین الان هزینه تمام شده اغلب تست‌ها از تعرفه آنها بیشتر است و ضررده هستند. در بخش خصوصی آزمایشگاه‌ها نیز که نرخ تعرفه 24 درصد افزایش یافته، بسیاری از هزینه‌ها به مراتب بیشتر از این نرخ افزایش یافته است.
 
- در پاسخ به فانا: با استانداردسازی و استفاده تخصصی از تست‌های غربالگری و با عدم ایجاد نیاز القایی برای این تست‌ها کاملا موافقیم اما تفریط هم نباید بکنیم. اگر نگذاریم از این تست‌ها به صورت استاندارد و درست استفاده شوند، آمار نشان خواهد داد که نوزادان مشکل‌دار و با اختلالات مادرزادی بیشتر خواهد شد. تست باید برای استفاده، گایدلاین داشته باشد و آزمایشگاه‌ها باید استاندارد باشند و کیت‌های آنها استاندارد باشد اما همین کیت‌هایی که با روش ECL است و بیمه‌ها گفتند دیگر هزینه آنها را پرداخت نمی‌کنیم، بهترین کیت‌ها برای غربالگری جنین هستند که الان دیگر تعرفه آن را برداشته‌اند. واردات این کیت‌ها هم به خاطر محدودیت ارزی محدود شده است.
 
- از نظر هزینه‌ها، بسیاری از آزمایشگاه‌ها در معرض ورشکستگی هستند.

گزارش از محمدجواد به‌آبادی